Blog

เมื่อโลกกำลังเผชิญกับความท้าทายด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การค้นหาแหล่งพลังงานสะอาดจึงเป็นสิ่งสำคัญสูงสุด และหนึ่งในนวัตกรรมที่น่าจับตามองล่าสุดคือ “โรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติก” ที่เพิ่งเปิดตัวอย่างเป็นทางการในเมืองฟุกุโอกะ ประเทศญี่ปุ่น ซึ่งถือเป็นก้าวสำคัญของโลกในการใช้ประโยชน์จากพลังงานธรรมชาติที่อยู่รอบตัวเราอย่างชาญฉลาด

ข่าวการเปิดตัวโรงไฟฟ้าแห่งนี้สร้างความตื่นเต้นในวงการพลังงานสะอาดเป็นอย่างมาก เพราะนี่คือโรงไฟฟ้าแห่งที่สองของโลกที่ใช้เทคโนโลยีนี้ต่อจากประเทศเดนมาร์ก สะท้อนให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของญี่ปุ่นในการเปลี่ยนผ่านสู่สังคมคาร์บอนต่ำ และยังเป็นการตอกย้ำว่าพลังงานที่ยั่งยืนไม่ได้จำกัดอยู่แค่เพียงพลังงานแสงอาทิตย์หรือพลังงานลมเท่านั้น แต่ยังสามารถมาจากแหล่งที่เราคาดไม่ถึงอย่าง “ความแตกต่างของความเค็ม”

พลังงานออสโมติกคืออะไร หลักการทำงานที่น่าทึ่ง

พลังงานออสโมติก หรือที่รู้จักกันในชื่อ Salinity Gradient Power (พลังงานจากความต่างของความเค็ม) คือหนึ่งในแหล่งพลังงานสะอาดที่น่าจับตามองในอนาคต พลังงานชนิดนี้เกิดจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เรียกว่า ออสโมซิส (Osmosis) ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อสารละลายที่มีความเข้มข้นไม่เท่ากันมาสัมผัสกันผ่าน แผ่นกรองอัจฉริยะ (Semipermeable membrane)

เพื่อให้เห็นภาพง่ายๆ ลองนึกถึงแม่น้ำที่ไหลลงสู่ทะเล น้ำจืดจากแม่น้ำมีความเข้มข้นของเกลือต่ำมาก ในขณะที่น้ำทะเลมีความเข้มข้นของเกลือสูงกว่ามาก เมื่อน้ำทั้งสองชนิดมาพบกันที่ปากแม่น้ำ หากมีแผ่นกรองอัจฉริยะที่ยอมให้น้ำไหลผ่านได้ แต่ไม่ยอมให้เกลือไหลผ่าน น้ำจืดจะถูกดึงดูดให้ไหลผ่านแผ่นกรองนี้เข้าไปผสมกับน้ำทะเลเพื่อปรับสมดุลความเค็ม กระบวนการนี้เองที่ทำให้เกิด “แรงดันออสโมติก” หรือแรงดันน้ำมหาศาลที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้

หลักการทำงานของโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติก

โรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกทำงานโดยเลียนแบบกระบวนการธรรมชาติข้างต้น โดยมีส่วนประกอบหลักดังนี้

1. ถังน้ำ (Water Tanks): มีสองถังแยกกัน ถังหนึ่งบรรจุน้ำจืดจากแม่น้ำหรือแหล่งน้ำจืด อีกถังหนึ่งบรรจุน้ำทะเลที่มีความเค็มสูง
2. แผ่นกรองอัจฉริยะ (Semipermeable Membrane): เป็นหัวใจสำคัญของเทคโนโลยีนี้ ทำหน้าที่เป็นตัวกั้นระหว่างน้ำจืดและน้ำทะเล แต่มีรูพรุนขนาดเล็กมากพอที่จะให้น้ำไหลผ่านได้เท่านั้น ส่วนโมเลกุลเกลือที่มีขนาดใหญ่กว่าจะไม่สามารถลอดผ่านไปได้
3. กังหันเทอร์ไบน์ (Turbine): กังหันสำหรับผลิตกระแสไฟฟ้า

เมื่อเริ่มกระบวนการ น้ำจืดจะถูกปล่อยให้ไหลไปสัมผัสกับแผ่นกรองอัจฉริยะที่อีกด้านหนึ่งกั้นอยู่กับน้ำทะเล ตามหลักการออสโมซิส น้ำจืดจะถูกดึงดูดให้ไหลผ่านแผ่นกรองไปยังฝั่งน้ำทะเลด้วยแรงดันมหาศาล แรงดันที่เกิดขึ้นนี้จะทำให้น้ำในถังฝั่งน้ำทะเลมีระดับสูงขึ้นและมีแรงดันเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แรงดันน้ำที่เพิ่มขึ้นนี้จะถูกนำไปขับเคลื่อน กังหันเทอร์ไบน์ เพื่อปั่นเครื่องกำเนิดไฟฟ้าให้ผลิตกระแสไฟฟ้าออกมาใช้งาน

เทคโนโลยีที่น่าสนใจ

พลังงานออสโมติกสามารถผลิตได้จากหลายเทคโนโลยี แต่ที่ได้รับความนิยมมากที่สุดและถูกนำมาใช้ในโรงไฟฟ้าที่เดนมาร์กและญี่ปุ่นคือ Pressure Retarded Osmosis (PRO) หรือออสโมซิสแบบหน่วงแรงดัน

• Pressure Retarded Osmosis (PRO): หลักการคือการใช้แรงดันที่เกิดขึ้นจากกระบวนการออสโมซิสมาหมุนกังหันเพื่อผลิตไฟฟ้าโดยตรงอย่างที่กล่าวไปข้างต้น เป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพสูงและเป็นที่ยอมรับในการนำไปใช้เชิงพาณิชย์ในอนาคต

นอกจากนี้ ยังมีเทคโนโลยีอื่นๆ ที่อยู่ระหว่างการวิจัยและพัฒนา เช่น Reverse Electrodialysis (RED) ที่ใช้การเคลื่อนที่ของไอออนเกลือผ่านเยื่อแลกเปลี่ยนไอออนเพื่อสร้างกระแสไฟฟ้าโดยตรงโดยไม่ต้องใช้กังหัน ทำให้ระบบมีขนาดกะทัดรัดและมีประสิทธิภาพในการแปลงพลังงานสูงขึ้น

ตารางสรุปหลักการทำงานของพลังงานออสโมติก

ด้วยหลักการทำงานที่เรียบง่ายแต่ชาญฉลาด พลังงานออสโมติกจึงถือเป็นหนึ่งในนวัตกรรมพลังงานสะอาดที่ไม่ควรมองข้าม เพราะมันใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่อย่างมหาศาลและสามารถผลิตไฟฟ้าได้ตลอดเวลาโดยไม่ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศเลยครับ

โรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกแห่งแรกของโลก เดนมาร์กคือผู้บุกเบิก

แม้ว่าข่าวล่าสุดจะเป็นของญี่ปุ่น แต่ต้องย้อนกลับไปที่ประเทศเดนมาร์ก ซึ่งเป็นผู้บุกเบิกและเป็นเจ้าของโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกแห่งแรกของโลก โรงไฟฟ้าแห่งนี้ตั้งอยู่ในเมืองมาร์ลสตรานด์และเริ่มดำเนินการมาตั้งแต่ช่วงปลายปี 2023 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นโครงการนำร่องในการพิสูจน์ศักยภาพของเทคโนโลยีนี้ในเชิงพาณิชย์

การพัฒนาในเดนมาร์กเป็นการแสดงให้เห็นว่าเทคโนโลยีนี้มีความเป็นไปได้จริง และได้กลายเป็นต้นแบบสำคัญที่กระตุ้นให้ประเทศอื่นๆ หันมาสนใจและพัฒนาโรงไฟฟ้าในลักษณะเดียวกัน ซึ่งนำไปสู่การเปิดตัวโรงไฟฟ้าแห่งที่สองของโลกที่ฟุกุโอกะในที่สุด

ญี่ปุ่นกับโรงไฟฟ้าแห่งที่สองของโลก สู่ความยั่งยืนด้านพลังงาน

สำนักงานประปาเขตฟุกุโอกะได้เปิดตัวโรงไฟฟ้าพลังออสโมติกขนาดเล็กเป็นแห่งแรกในญี่ปุ่นเมื่อไม่นานมานี้ แม้ว่าจะเป็นโรงไฟฟ้าขนาดเล็กที่สามารถผลิตไฟฟ้าได้ราว 880,000 กิโลวัตต์-ชั่วโมงต่อปี ซึ่งเทียบเท่ากับการจ่ายไฟให้กับบ้านเรือนประมาณ 200 หลังคาเรือนเท่านั้น แต่ความสำคัญของโครงการนี้ไม่ได้อยู่ที่ปริมาณการผลิต หากแต่อยู่ที่การเป็น “ก้าวแรก” และ “โครงการนำร่อง” ที่แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของประเทศในการนำนวัตกรรมมาใช้เพื่อแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม

สิ่งที่ทำให้เทคโนโลยีนี้เป็นที่น่าสนใจอย่างยิ่งคือ คุณสมบัติที่โดดเด่นหลายประการ ไม่ว่าจะเป็น

• เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม กระบวนการผลิตไฟฟ้าไม่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกหรือของเสียที่เป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม
• เป็นแหล่งพลังงานที่เชื่อถือได้ สามารถผลิตไฟฟ้าได้ตลอด 24 ชั่วโมง โดยไม่ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศหรือช่วงเวลาของวัน
• ใช้ทรัพยากรที่มีอยู่แล้ว ใช้ประโยชน์จากความต่างของน้ำจืดและน้ำทะเล ซึ่งมีอยู่ทั่วไปตามปากแม่น้ำ
• ประยุกต์ใช้ได้หลากหลาย สามารถติดตั้งได้ในบริเวณที่มีการปล่อยน้ำเสียที่ผ่านการบำบัดแล้วลงสู่ทะเล ทำให้เกิดประโยชน์สองทาง

ในประเทศไทยมีโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกหรือไม่

แม้ว่าหลักการของพลังงานออสโมติกจะเป็นที่น่าสนใจและประเทศไทยเองก็มีศักยภาพทางภูมิศาสตร์ เนื่องจากมีชายฝั่งทะเลยาวและมีแม่น้ำหลายสายที่ไหลออกสู่ทะเล แต่ในปัจจุบันยังไม่มีรายงานอย่างเป็นทางการว่ามีการก่อสร้างโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกเชิงพาณิชย์ในประเทศไทยครับ

อย่างไรก็ตาม จากข้อมูลการค้นคว้าพบว่ามีการนำหลักการ ออสโมซิส ไปใช้ในงานวิจัยและพัฒนาด้านอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นการวิจัยทางด้านอาหารและเกษตร การบำบัดน้ำเสีย หรือการศึกษาด้านพลังงานอื่นๆ แต่การพัฒนาไปสู่การผลิตไฟฟ้าในเชิงพาณิชย์อาจต้องใช้เวลาและการวิจัยเพิ่มเติมอีกมาก เพื่อให้สามารถแข่งขันด้านต้นทุนและประสิทธิภาพกับพลังงานหมุนเวียนประเภทอื่นๆ ที่มีอยู่แล้วได้

ศักยภาพและข้อจำกัด ความท้าทายในอนาคต

แม้ว่าโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกจะมีศักยภาพสูง แต่ก็ยังมีข้อจำกัดและความท้าทายที่ต้องก้าวผ่านเพื่อที่จะขยายผลไปสู่การใช้งานในวงกว้างมากขึ้น

• ประสิทธิภาพของแผ่นกรองอัจฉริยะ การพัฒนาแผ่นกรองที่มีประสิทธิภาพสูง มีอายุการใช้งานยาวนาน และมีต้นทุนต่ำ ยังคงเป็นโจทย์สำคัญ
• ต้นทุนการก่อสร้าง ในปัจจุบัน ต้นทุนการก่อสร้างโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกยังคงสูงอยู่เมื่อเทียบกับพลังงานหมุนเวียนประเภทอื่น
• ปริมาณน้ำจืดและน้ำเค็มที่เหมาะสม การผลิตไฟฟ้าจะเกิดประสิทธิภาพสูงสุดเมื่อมีปริมาณน้ำจืดและน้ำเค็มที่ไหลผ่านอย่างต่อเนื่องและมีคุณภาพดี
• ผลกระทบต่อระบบนิเวศ การศึกษาผลกระทบระยะยาวต่อระบบนิเวศบริเวณปากแม่น้ำยังคงต้องมีการวิจัยเพิ่มเติม เพื่อให้แน่ใจว่าจะไม่เกิดผลกระทบเชิงลบ

สรุป เส้นทางสู่พลังงานทางเลือกที่หลากหลาย

การเปิดตัวโรงไฟฟ้าพลังงานออสโมติกในญี่ปุ่นไม่ใช่เพียงแค่ข่าวเล็กๆ ในวงการพลังงาน แต่มันคือสัญลักษณ์ของความมุ่งมั่นในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมโลก ความสำเร็จครั้งนี้ได้จุดประกายความหวังใหม่และแสดงให้เห็นว่าการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่มีอยู่ตามธรรมชาติอย่างชาญฉลาดคือหัวใจสำคัญของการสร้างอนาคตที่ยั่งยืน และเมื่อทั่วโลกหันมาให้ความสนใจกับพลังงานสะอาดในรูปแบบใหม่ๆ มากขึ้น เราก็จะได้เห็นนวัตกรรมที่น่าตื่นเต้นและเป็นประโยชน์ต่อโลกใบนี้อย่างแน่นอน